Cjantaclàr e Partelote
“The Nunne Preestes Tale”
Storia dal Confesòu da la Mùnia

Preàmbul

Finida la storia da la Madre Superiora (“The Pioresses Tale”), il
Ostièr al lasa che doj daj pelegrìns a discùtin su chèl ch’a àn apena
scoltàt. Dopo un tocùt, però, a si intromèt e a ghi domanda al
Confesòu da la Munia di contà alc encja luj. E alora...


Alora il nustri Ostièr, cul so parlà sclet
a ghi dìs al Confesòu da la Mùnia:
“Vèn chì, predi, vèn dongja, tu, ser Zuan,
còntini alc cal posi scjaldani’l còu.
Tenti sveàt, sù, encja se sintàt ti sòs ta’un gabèl.
Se’mpuàrtia se’l to al è un cjavàl marzòc [1]
Basta ca ti tegni sù; a no ti ocòr di pì.
Tèn il còu sempri alegri—dut lì.”
“Siorsì,” al à dìt. “Sigùr, paròn, sens’altri.
Si no mi tèn ’legri, clamàimi pur cjastròn.”
E cun chèl tacàt al veva la so storia;
e cussì a ni’a dita a ogni un di nu,
stu bravo predi, sta bunànima di ser Zuan.


La Storia

Na puora vèdula, un puc sù cuj àis,
a viveva na volta’n ta na pìsula cjašuta
tal orli di un boscùt di montagna.
Sta vèdula, che di chè i vi conti la me storia,
dal dì stes che finìt a veva di èsi maridada,
vivùt a veva na vita a la buna,
e puc a ghi bastava par mandà ’ndavànt baraca.
Fašìnt li ròbis com’che Diu’l voleva,
a si rangjava ben par ic e pa li so fìis.
Tre bieli scròfis a veva, e basta,
e tre vacjùtis e na piora ca si clamava Mali.
Cjalinoša a era la so cjàmara e la cušina pur
indulà ca si mangjava ogni so pastùt.
Di roba picanta a no veva maj bišugna;
e maj a ti cjoleva nisùn boconùt delicàt.
Il so mangjà al era a la buna coma’l so gurmàl.
Maj si malava par vèisi stonfada.
Mangjusà puc: èco la so ùnica cura;
e cun chèl il tègnisi contenta e ’ndafarada.
Nisùn mal di gjàmbis a gh’impediva di balà,
e maj a no sufriva di mal di cjaf.
Vin a no’n beveva—nè blanc nè ros;
ta la so taula t’jodèvis doma blanc e neri—
lat e pan scur, che di chèl ic no si lagnava;
panseta frita e ogni tant un ovùt o doj,
parsè che ic a tegneva polàn e bèstis.
Un curtìl a veva, sieràt dut atòr
cu na stecjada e un fosalùt pardifòu;
e’n ta chistu a ti tegneva un gjal, clamàt Cjantaclàr,
che par cjantà il mont a no’n d’aveva di compaj.
Na vòus pì biela al veva di chè di un òrgano
alegri ca sùnin in glišia il dì di fiesta.
Il so cjantà tant pì fuart al era’n ta stu curtìl
che’l sun da l’ora’n tal cjampanìl in plasa.
Par istìnt al cognoseva ogni vignì
dal ecuinosi in ta stu paìs;
pars’che cul alsasi di cuìndis gràdos,
i ti lu sintèvis cjantà—nuja da fà.
Al veva na cresta pì rosa di un coràl fin,
a pùntis, coma li torètis di un cjascjèl.
Il so bec al era neri, e neri a ti luševa.
Ašurìns al veva gjàmbis e piè,
cu li òngulis pì blàncis di un gilio.
Li so plùmis, po, dut’ doràdis a èrin.
Stu gjal nòbil governo al veva
su sièt gjalìnis, ca lu servìvin in dut:
sòus sos a èrin, ma encja i so paramours;
e bièlis coma luj a èrin di colòu;
ma chè che’l cuèl dal pì biel colòu a veva,
la biela mam’selle Partelota a veva’n nòn.
A era, di manièris, na vera madama,
tant di compagnia; e un fà gentìl
sempri vùt a veva da cuant che pitinut’a era;
che ’nsoma il còu stes a ti veva cativàt
di Cjantaclàr, e stret ti lu tegneva.
Luj, po, dut il ben dal mont ghi voleva.
A colava’l còu a sìntiju a cjantà,
cuant che dut lustri al saltava fòu’l soreli,
in plen’armonìa, “Oh cuant lontàn cal è’l me ben!”
parsè che’n chej dìs, i vìn da savej,
nemaj e usiej cjacarà e cjantà ben a podèvin.
A era ’lòr capitàt che al cricà d’un dì
che mentri che Cjantaclàr in miès da li so fèminis
pojàt al era’n ta la stangja dal pulinàr,
cu la biela Partelote dongja di luj,
stu Cjantaclàr tacàt al veva a rugnati
coma un cal stà fašìnt un brut sun.
Cuant che Partelote sintùt lu veva cussì ronfà,
duta’n pensej a ghi à dita: “O puor il me omp,
se vèišu ch’i ronfàis in chista maniera?
Durmiòn ch’i no sèis altri, sù, vergogna!”
E luj ghi veva rispundùt, dišìnt: “Madame,
i vi prej di no vèisila a mal:
ma jò, pardiu, i mi soj apena insumiàt
di alc ca mi à fàt tremà il còu.
Diu bon,” al veva dita, “judimi a capì stu sun,
e a tegni il me cuarp fòu da la galera!
Mi soj insumiàt ch’i cjaminavi sù e jù
pal nustri curtìl cuant ch’jodùt i’ai na bestia
ca someàva un cjanàt ca varès volùt plantà
i so dincj’ in tal me cuarp e fami fòu.
Di colòu a era fra il zal e il ros,
cu la punta nera da la coda e da
l’orèlis, no coma’l rest dal so pelàn.
Il nas pìsul a veva, e doj vuj ca ardèvin.
I eri cuaši muart di poura al jòdila:
a è par chèl ch’i rugnavi, i saj ben jò.”
“Sù, sù!” a ghi’a dìt, “ma sè poura da vej!
Adès po,” a ghi à dìt, “pal Diu bon lasù,
i vèis pierdùt dut il ben ch’i vi volevi.
Coma i faju jò a volèjghi ben a un fifòn?
Par sigùr, com’ che ogni fèmina a dìs,
i vìn dùtis na granda voja, se pusìbul,
di vej òmis ca sòn sàvius e plèns di còu,
ca no sòn stùpis nè crumìros nè ca tìrin
il cul indavòu in front di ogni malàn,
e nencja di chej ca si dà àriis, pardiu!
Coma i ausàišu a dìšimi ‘puor me’
e a fami jodi ch’i tremàis da la poura?
No vèišu il còu di un omp? No vèišu na barba?
Diu bon—vi fani tremà i suns?
Diu’l sà che i suns a no sòn nuja—na vanitàt e basta.
I suns a sàltin fòu da l’indigestiòn,
e spes daj vapòus e da la complesiòn,
cuant che un al à na sorabondansa di umòus.
A è clar che stu sun ch’i vèis vùt stanòt
al vèn fòu da na superfluitàt
dal vustri umòu ros, pardiu,
che’n taj suns a ghi fà vignì a la zent
na poura mata di frècis, di flàmis di fòuc ros,
di besteàtis pròntis a muàrdiu,
di lòtis, e di cjanùs e di cjanàs;
pròpit coma che’l umòu da la melancolìa
tancju òmis planzi al fà durànt la nòt
par poura di òrs e di tòrus nèris,
o par timòu di vignì ’ngrimpàs da diaulàs.
I podarès contà pur di altri umòus
che a tancju òmis a ghi ruvìnin il sun,
ma di chej i contaraj un puc e basta.
A nol vèvia Catòn—da omp sàviu cal era—
dita che ai suns no si varès da fàjghi cašu?
Alora, siòr me,” a à dita, “si vignìn scorsàs dal pulinàr,
pal amòu di Diu, basta cjoli un lasatìf.
Pa la salvesa da l’ànima me e da la me vita,
scoltàimi ben, che jò i no vi dìs bušìis,
ca è miej ch’i vi purgàdis ben da la
melancolìa e da la bila; e par no pierdi timp,
pars’che’n stu paìs a no è nisùn farmacista,
i v’insegni ben jò a sièlzi li èrbis jùstis
ca vi faràn ben e vi rimetaràn in stangja;
e’n tal vustri stes ort i cjataraj li èrbis
ch’a àn che proprietàs naturàlis
di purgavi par disòt e par parzora.
No stèit dismintiavi di chistu, pal amòu di Diu!
A si jòt ben ch’i sèis colèric di temperamìnt.
Stèit atènt dal soreli cuant cal và’n sù.
No stèit ’mplenivi di ròbis masa picàntis;
che si lu fèis, i scomèt pì di na palanca
che ogni ters dì a vi tornarà na fievra,
o un tic ca vi farà zì a finila malamintri.
Par un dì o doj i varèsis da mangjà
doma vièrs prin di cjoli’l vustri lasatìf
di èrbis aromàtichis o cjasafièvra,
opùr di ardìla ca crès ben ucà;
o di eufòrbia opùr di cuàrgnuj
o di che èdera ca si la gòt a cresi’n tal curtìl;
cjapàilis sù e mastiàilis bièlis frèscis.
Tegnèivi alegri, omp, in nòn di vustri pari!
No stèit vej poura di un sun. I no vi dìs altri.”

“Madame,” al à dìt, “merci beaucoup pal consej.
Lo stes, si volìn cjacarà di stu siòr Catòn,
che di èsi sàviu al era cussì famòus,
se ben ca nol veva vùt brus suns da contà,
pardiu, però che un al pòl ben leši taj lìbris vècjus
di tancju òmis che pì lungja ’la savèvin
di Catòn stes—vi lu siguri jò—
che dut il contrari a dišèvin di luj,
e che par speriensa a riscuntràvin
che i suns a pòsin significà
bieli ròbis e no doma li tribulasiòns
che la zent a à’n taj dìs dal so vivi.
A no ocòr chì mètisi a discuti;
la dimostrasiòn a si la cjata’n tal fat stes.
Un daj pì grancj’ scritòus lešùs daj òmis
al dìs cussì, che doj di lòu a èrin na volta
zùs a fà i pelegrìns, cu la pì buna ’ntensiòn.
A ghi càpita di rivà’n ta un paìs
indulà ca era tanta di che zent
—e mancjansa di alogjamìns—
ca no èrin stàs bòis da cjatà nisùn lòuc
indulà zì par pasà ’nsièmit la nòt.
Par fuarsa di necesitàt alora
a ghi à tocjàt zì ognùn pa la so banda;
ogni un al è rivàt ta la so ostarìa,
e a si à rangjàt coma cal à podùt.
Un al è zùt a finila’n ta na stala,
in font di un curtìl cuj nemaj da tiru;
chel altri omp a si à’mpostàt tant miej,
coma che la furtuna da li vòltis a vòu,
ca ni governa dùcjus in ta la so maniera.
A susèit duncja che, tant prin ca si fès lustri,
stu omp a s’insumièa tal so jèt, lì cal era,
di coma che’l so compaj a lu clamava
e a ghi diševa: ‘Puor me! che stanòt
i vegnaraj copàt chì ch’i soj, in ta na stala di nemaj.
Vèn a judami, fradi me, prin ch’i mori;
còr svelt uchì ch’i soj,’ al veva dita.
Chist’omp a si à sveàt a colp da la poura;
ma apena ca si veva sveàt
a si’era voltàt di nòuf, fašìnt fenta di nuja,
pensànt che’l so sun dom’na vanitàt al era.
Ma’n tal so durmì do vòltis ’nsumiàt si veva;
e na tersa volta’l so compaj al vèn
e a ghi pàr cal diši: ‘Adès i soj stàt copàt.
Jòt tu li me ferìdis, làrgis e fòndis!
Se domàn ti lèvis sù bunoruta,
in tal puartòn a ponènt dal paìs,’ al à dìt,
‘un cjar cargu di ledàn ulà t’jodaràs,
e sot di chèl platàt al sarà’l me cuarp;
sigùriti che stu cjar al vegni fermàt.
Ti lu dìs jò ca mi àn copàt pal me oru’;
e chì a ghi à contàt com’che copàt’l era stàt,
cu na siera’n muša da fà tant dòu.
E sigùr, po, che’l sun al era veretàt;
par via che la matina dopo, al cricà dal dì,
al è zùt là da l’ostarìa dal compaj;
e cuant che rivàt al era’n ta la stala daj nemaj,
a si’a metùt a colp a clamalu.
Il ostièr a ghi à sùbit rispundùt,
e a ghi à dìt: ‘Siòr, il vustri compaj al è partìt;
al è zùt fòu dal paìs bunora bunora.’
Stu omp alora a si’a fàt sospetòus,
recuardànt cuj cal veva jodùt’n tal so sun;
e via cal è zùt, sensa pì dindulà,
ta la punta Ovest dal paìs, indulà
che cjatàt al à un cjar di ledàn, pront paj cjamps,
dut rangjàt in ta la stesa maniera
ca ghi veva contàt chèl cal era muart;
e alora a si à metùt a sigà fuart:
‘Vendeta e gjustìsia par stu malfàt!
Stanòt il me compaj al è stàt sasinàt;
lì cal è’n tal cjar, cuj vuj spalancàs e svuarps.
A li autoritàs i ghi sighi,’ al à dita,
‘ca varèsin da governà pì ben sta sitàt.
Vegnèit, Diu bon!